Śmierć pracownika pozbawia czasem jego rodzinę jedynego źródła utrzymania. Aby nie pozostawić jej bez środków do życia, ustawodawca przewidział wiele należnych jej członkom świadczeń. Niektóre z nich wypłacane są przez ZUS, inne obciążają pracodawcę. Wśród tych ostatnich znajduje się odprawa pośmiertna.
Odprawa przysługuje członom rodziny zmarłego pracownika na mocy art. 93 kodeksu pracy. Jest wypłacana, jeśli pracownik umrze w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego rozwiązaniu. W tym drugim przypadku, jeśli pobierał wówczas zasiłek z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby. Pojęcia trwania stosunku pracy nie należy utożsamiać z jej wykonywaniem, gdyż odprawa pośmiertna przysługiwać będzie również, jeśli np. pracownik zmarł na urlopie czy podczas zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Prawo ubiegania się o odprawę nie zależy też od okoliczności śmierci pracownika. Nie musi być związana z wykonywaniem pracy.
Osobami uprawnionymi do otrzymania odprawy pośmiertnej są małżonek i inne osoby bliskie zmarłego, uprawnione do otrzymania renty rodzinnej zgodnie z art. 67-71 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do grupy tej wchodzą m.in. dzieci, rodzice, rodzeństwo czy wnuki zmarłego, o ile spełniają pozostałe, określone w owych przepisach wymogi. Odprawa pośmiertna dzielona jest na tyle równych części, ile uprawnionych do niej osób. W przypadku gdy uprawniona jest wyłącznie jedna osoba, dostaje ona całość odprawy, przy czym kwota pieniężna stanowiąca odprawę zmniejszana jest w takim przypadku o połowę.
Wysokość odprawy pośmiertnej zależy od okresu zatrudnienia pracownika. Stanowi równowartość jedno-, trzy- lub sześciomiesięcznego wynagrodzenia, w zależności od tego, czy zmarły pracował odpowiednio: krócej niż 10 lat, od 10 do 15 lat lub powyżej 15 lat. Do okresu zatrudnienia pracownika wlicza się również okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeśli zmiana pracodawcy nastąpiła w drodze przejęcia zakładu pracy (art. 231 k.p.) lub w inny sposób, jeśli według przepisów ustawy nowy pracodawca stawał się następcą prawnym poprzedniego w odniesieniu do stosunku pracy łączącego go ze zmarłym.
Jedynym przypadkiem, kiedy odprawa pośmiertna nie przysługuje, jest sytuacja, gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie i odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa. Jeśli jednak kwota z ubezpieczenia będzie niższa niż odprawa, wówczas pracodawca zobowiązany jest wypłacić osobom uprawnionym różnicę między tymi świadczeniami.