Zmieniająca się sytuacja na rynku usług medycznych, np. zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne oraz zmiany warunków stawianych przez NFZ, powodują, że zakłady opieki zdrowotnej muszą modyfikować swoją strukturę.
Jest co najmniej kilka rozwiązań dotyczących zmiany struktury ZOZ. Wystarczy tylko wybrać optymalne. Typowy zakład opieki zdrowotnej, zarówno publiczny, jak i niepubliczny - składa się z jednostek i komórek organizacyjnych. Tworzą one tzw. strukturę organizacyjną zakładu. W tym kontekście pojawia się pytanie, gdzie (w jakim akcie wewnętrznym) struktura ta powinna być opisana. Niewątpliwie jednostki organizacyjne ZOZ muszą być wskazane w jego statucie. Nie ma natomiast konieczności wymieniania tam komórek organizacyjnych. Wynika to z rozporządzenia ministra zdrowia z 16 lipca 2004 r. w sprawie rejestru zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 169, poz. 1781 z późn. zm.).
Przewiduje ono (par. 2 pkt 4 i 5), że jednostką organizacyjną jest wyodrębniona w statucie część zakładu, natomiast komórka organizacyjna to część jednostki organizacyjnej wyodrębniona w statucie lub regulaminie. Jednocześnie rozporządzenie nie przesądza, jaki to regulamin. Co do zasady powinien to być regulamin porządkowy. Może to być jednak także inny regulamin, np. regulamin organizacyjny, gdy tak stanowi statut. Jak wiadomo, regulamin porządkowy ustala kierownik zakładu opieki zdrowotnej. Wynika to z art. 18a ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.). W zasadzie ta sama reguła odnosi się do ustalania innych, podobnych regulaminów, np. organizacyjnego. Tak więc w sytuacji gdy komórki organizacyjne mają być określane w regulaminie, to kierownik, zmieniając go, decyduje o wyodrębnieniu wspomnianych komórek.
Zatem komórki organizacyjne ZOZ mogą być określone:
• zarówno w statucie, jak i w regulaminie,
• jedynie w statucie,
• wyłącznie w regulaminie.
O wyborze jednego z wymienionych wariantów decyduje podmiot nadający statut. Nie ma także przeszkód, aby statut ZOZ zawierał normę upoważniającą wprost kierownika do tworzenia, łączenia, przekształcania albo likwidacji poszczególnych komórek organizacyjnych. W takim przypadku można to uzależnić od obowiązku uzyskania zgody albo pozytywnej opinii podmiotu tworzącego (w przypadku jednostek samorządu terytorialnego może to być organ wykonawczy) lub rady społecznej.
Opisane rozwiązanie, pomimo że oczywiste, do niedawna było krytykowane przez niektórych wojewodów (organy prowadzące rejestr ZOZ), którzy uważali, że upoważnienie kierownika ZOZ do takich działań byłoby sprzeczne z prawem. Ostatecznie jednak orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego jednoznacznie dopuściło taką możliwość.
Należy jednak zastrzec, iż zmiana struktury komórek organizacyjnych nie może prowadzić do zmiany rodzajów i zakresu udzielanych przez ZOZ świadczeń zdrowotnych. Te muszą być określone w statucie (art. 11 ust. 2 pkt 4 wspomnianej ustawy). Jednocześnie, w przypadku publicznych ZOZ, wiązałoby się to z ich przekształceniem (art. 36 i art. 43), co należy do kompetencji podmiotów tworzących.
Warto nadmienić, że dane dotyczące struktury organizacyjnej ZOZ ujawniane są w rejestrze ZOZ prowadzonym przez wojewodę albo ministra zdrowia. Jednocześnie wszelkie jej zmiany muszą zostać zgłoszone do organu prowadzącego rejestr ZOZ - art. 14 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.