W tym roku ojcowie wychowujący dzieci zyskali prawo do dłuższych urlopów macierzyńskich, nie muszą też obawiać się zwolnienia z pracy, jeśli zamiast korzystać z urlopu wychowawczego, obniżą swój wymiar czasu pracy.
Ostatnia nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła dwa rodzaje urlopu macierzyńskiego: podstawowy (obowiązkowy) i urlop dodatkowy. Prawo ojca wychowującego dziecko do urlopu w części podstawowej wiąże się z rezygnacją z części urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka. Przypomnijmy, że pracownica może to uczynić po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Wówczas niewykorzystany urlop może być udzielony ojcu wychowującemu dziecko.
Wydłużenie urlopu macierzyńskiego pozwoli ojcom dłużej korzystać z tego urlopu. Do końca 2008 roku mogli oni korzystać z niego maksymalnie od 4 do 14 tygodni. Teraz od 6 do 23 tygodni.
Matka musi zgłosić pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na siedem dni przed przystąpieniem do pracy, dołączając do niego zaświadczenie pracodawcy, który zatrudnia ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego. Termin ten musi przypadać bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę.
Od nowego roku po wykorzystaniu przez matkę dziecka po porodzie urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni, ojcu przysługuje także prawo do części urlopu odpowiadającej okresowi, w którym matka wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. W takim przypadku urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta ojciec wychowujący dziecko. Łączny wymiar urlopu nie może jednak przekroczyć wymiaru urlopu, do jakiego nabyła prawo pracownica.
PRZYKŁAD: Z URLOPU NIE SKORZYSTA MĄŻ MATKI DZIECKA
Pracownik zwrócił się z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego przez jego żonę. Nie jest on ojcem dziecka, choć zajmuje się jego wychowaniem. Z urlopu macierzyńskiego skorzystać może tylko ojciec dziecka, co oznacza, że nie zawsze prawo to przysługiwać będzie małżonkowi pracownicy, która urodziła dziecko i nabyła prawo do tego urlopu. Przykładowo nie będzie uprawniony do urlopu małżonek pracownicy - matki dziecka, który nie przysposobił go w rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ponadto z prawa tego może skorzystać tylko ojciec dziecka, który je wychowuje, a więc ten, który ma faktyczną możliwość sprawowania opieki nad dzieckiem.



Dodatkowe uprawnienia urlopowe

Dodatkowy urlop macierzyński, który wprowadziła ostatnia nowelizacja kodeksu pracy, przysługiwać będzie od 2010 roku także ojcu dziecka. Skorzysta on z niego w sytuacji rezygnacji przez matkę dziecka z części podstawowego urlopu macierzyńskiego na jego rzecz. Z dodatkowego urlopu ojciec dziecka będzie mógł skorzystać również w razie wykorzystania podstawowego urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. W tym przypadku będzie on zobowiązany wskazać we wniosku termin zakończenia przez nią urlopu. Urlop dodatkowy przysługiwać będzie docelowo czyli od 2014 roku w wymiarze do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie oraz do 8 tygodni - w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Urlop tego rodzaju będzie udzielany jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego.

Urlop ojcowski

Poza tym kodeks pracy wyposaża ojca wychowującego dziecko w prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze dwóch tygodni. Z tego urlopu pracownik będzie mógł skorzystać tylko do czasu ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Wniosek o ten urlop złożony na piśmie w terminie nie krótszym niż siedem dni przed jego rozpoczęciem będzie dla pracodawcy wiążący.
Pracownik wychowujący dziecko będzie mógł korzystać z urlopu ojcowskiego, począwszy od 1 stycznia 2010 r. Wymiar tego urlopu w roku przyszłym i następnym wynosić ma 1 tydzień, a od 2012 roku - dwa tygodnie.

Praca i urlop jednocześnie

Pracownik, tak jak matka dziecka, będzie podlegał w trakcie urlopu dodatkowego ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, a także może skorzystać z możliwości łączenia urlopu z zatrudnieniem u dotychczasowego pracodawcy. Kontynuowanie pracy będzie jednak mogło odbywać się w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Jeżeli pracownik skorzysta z tego uprawnienia, urlop macierzyński zostanie mu udzielony na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy.
PRZYKŁAD: 12-MIESIĘCZNA OCHRONA PRZED ZWOLNIENIEM
Pracownik złożył wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy w zamian za korzystanie z urlopu wychowawczego. Przez dwa lata chciałby pracować na pół etatu. Pracownik zainteresowany takim rozwiązaniem może złożyć do pracodawcy stosowny wniosek, określając w nim długość okresu, przez który chce korzystać ze skrócenia wymiaru czasu pracy oraz skrócony wymiar czasu pracy (nie niższy niż pół etatu). Aktualnie pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy. Pracownik jest jednak chroniony nie dłużej niż przez łączny okres 12 miesięcy. Jeżeli zaś pracownik złożyłby wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy, skutek w postaci rozwiązania nastąpi w terminie wynikającym z tej czynności.
Kodeks pracy nie pozostawia tej kwestii uznaniu pracodawcy, który będzie musiał uwzględnić pisemny wniosek pracownika złożony w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. We wniosku pracownik wskazać musi wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy.



Urlop wychowawczy

Ojciec dziecka ma również prawo do urlopu wychowawczego, jeżeli legitymuje się co najmniej sześciomiesięcznym zatrudnieniem, do którego wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Urlop ten udzielany jest w wymiarze do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie czwartego roku życia.
Pracownik mający wymagany staż, bez względu na to, czy korzystał z urlopu wychowawczego na zasadach określonych wyżej, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga jego osobistej opieki.
Pracownik składa w tym celu pisemny wniosek na dwa tygodnie przed planowanym terminem rozpoczęcia tego urlopu. Jeżeli nie zachowa on dwutygodniowego terminu, udzielenie urlopu wychowawczego nadal pozostanie obowiązkiem pracodawcy, ale niekoniecznie jego rozpoczęcie musi przypadać w terminie wskazanym przez pracownika. Najpóźniej urlop winien być jednak udzielony z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia stosownego wniosku. Pracownik może także zamiast iść na urlop wychowawczy, wnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy.
PRZYKŁAD: ZWOLNIENIE TYLKO DLA JEDNEGO Z RODZICÓW
Pracownik złożył pracodawcy oświadczenie, że będzie korzystał z uprawnień związanych z wychowywaniem dziecka do lat 14. Żona pracownika jest zatrudniona u innego pracodawcy. W sytuacji, gdy oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższego uprawnienia może korzystać jedno z nich. W zakresie korzystania z tego zwolnienia nie ma natomiast znaczenia, czy będzie to matka czy też ojciec wychowujący dziecko. W takim przypadku w oświadczeniu żony pracownika złożonym u jej pracodawcy powinno znaleźć się sformułowanie, że nie będzie ona korzystać ze zwolnienia na opiekę nad dzieckiem.

Zwolnienie na opiekę

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługują w ciągu roku kalendarzowego dwa dni zwolnienia od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wymiar tego zwolnienia ma charakter stały i niezależny od liczby dzieci w wieku do 14 lat, pozostających na wychowaniu pracownika. Uprawnienie to odnawia się z początkiem każdego roku kalendarzowego aż do chwili ukończenia przez dziecko 14 roku życia.
Podstawa prawna
• Art. 180 par. 61 - 63, art. 1821, art. 1822, art. 1823, art. 1868 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).