Na praktykach ograniczających konkurencję tracimy wszyscy, np. płacąc wyższe ceny za produkty. Teraz łatwiej jest uzyskać odszkodowanie za poniesione w ten sposób straty. Obowiązująca już ustawa o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji przewiduje tzw. private enforcement.

Private enforcement

UOKiK co roku wydaje kilkadziesiąt decyzji dotyczących porozumień ograniczających konkurencję czy nadużywania pozycji dominującej. Nie rozstrzygają one jednak kwestii odszkodowania dla poszkodowanych przez niedozwolone praktyki rynkowe. Zmieniła to ustawa o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, która ma pozwolić na skuteczniejsze dochodzenie roszczeń przez wszystkich, których dotknęły antykonkurencyjne praktyki. Przedsiębiorcy, których dotknęły działania rynkowego potentata, czy konsumenci, którzy musieli płacić więcej za produkty objęte zmową cenową, mogą już skutecznie dochodzić swoich praw na drodze prywatnoprawnej. Dodatkowo UOKiK nadal występuje w interesie publicznym i nakłada kary za konkretne praktyki rynkowe.

Pozew może złożyć każdy, kogo dotknęły niedozwolone działania, przykładowo kontrahent bądź konkurent przedsiębiorcy, który naruszył prawo konkurencji, lub konsument. Sprawy rozpatrywać mają sądy okręgowe, bez względu na wartość przedmiotu sporu. Pozwy mogą dotyczyć m.in. praktyk uznanych w decyzjach prezesa UOKiK za porozumienia ograniczające konkurencję, nadużywanie pozycji dominującej, a także naruszeń, co do których nie było prowadzone postępowanie ani wydana decyzja organu ochrony konkurencji.
Ustawa nie dotyczy naruszenia przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Poza tym do polskiego wymiaru sprawiedliwości mogą zwracać się poszkodowani przez naruszenia prawa konkurencji stwierdzone przez Komisję Europejską oraz w niektórych przypadkach przez organy ochrony konkurencji innych państw członkowskich. Z omawianym powództwem mogą wystąpić nie tylko poszkodowani, ale też ich reprezentanci – organizacje zrzeszające konsumentów bądź przedsiębiorców.

Ułatwienia dla poszkodowanych

Nowa ustawa wprowadziła liczne ułatwienia dla poszkodowanych przez działania karteli i wskutek innych naruszeń prawa konkurencji.

Do regulacji, które ułatwią dochodzenie roszczeń, należą m.in. domniemanie winy sprawcy naruszenia oraz domniemanie wyrządzenia szkody przez naruszenie prawa konkurencji. Przewidziano domniemanie, iż naruszenie prawa konkurencji, którego dopuścił się naruszyciel, jest przez niego zawinione (zgodnie z poprzednio obowiązującymi przepisami, winę naruszyciela musiał na ogólnych zasadach wykazać poszkodowany). Obecnie zatem to pozwany musi udowodnić, że nie naruszył prawa.

Ponadto nowa ustawa wprowadziła ułatwienie przy wykazywaniu przez poszkodowanego wysokości poniesionej szkody. Na wniosek sądu pomocy w tym zakresie może udzielić organ ochrony konkurencji (w Polsce to UOKiK). Zgodnie z nowymi przepisami, sąd jest związany ustaleniami zawartymi w prawomocnej decyzji UOKiK o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję.

Ponadto nowe przepisy zakładają ułatwienie w dostępie do dowodów niezbędnych do wykazania odpowiedzialności odszkodowawczej naruszyciela. Wprowadziły do polskiego prawa cywilnego wniosek o wyjawienie środka dowodowego. Poszkodowany zyskał więc możliwość złożenia wniosku do sądu o nakazanie wyjawienia środka dowodowego znajdującego się w posiadaniu naruszyciela, osoby trzeciej bądź organu ochrony konkurencji (tj. UOKiK). Wykonanie takiego nakazu może być wymuszone w drodze egzekucji. Oznacza to, że sąd na wniosek powoda, który uprawdopodobni swoje roszczenie i zobowiąże się, że wykorzysta dowód tylko na potrzeby tego postępowania, może nakazać pozwanemu przedsiębiorcy okazanie dowodu, który posiada, m.in. dokumentów bądź e-maili. Jeśli strona się od tego uchyla, to sąd może ją obciążyć kosztami postępowania niezależnie od końcowego rozstrzygnięcia, a nawet uznać za ustalone fakty, które mają być stwierdzone przy pomocy żądanych materiałów.

Dodatkowo ustawa wydłużyła do 5 lat podstawowy terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (wcześniej wynosił on 3 lata). Przewidziano także zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń na czas trwania postępowania administracyjnego dotyczącego naruszenia prawa konkurencji.

Private enforcement a program łagodzenia kar

Ustawa przyznaje także więcej uprawnień przedsiębiorcom, którzy skorzystali z programu łagodzenia kar leniency. UOKiK nie może wyjawić oświadczenia złożonego przez skruszonego przedsiębiorcę. Poza tym z roszczeniem mogą wystąpić tylko firmy z jego łańcucha dostaw lub usług (jego bezpośredni lub pośredni nabywcy bądź dostawcy). Wobec pozostałych poszkodowanych, np. konsumentów, ponosi on odpowiedzialność jedynie wówczas, kiedy nie jest możliwe uzyskanie pełnego odszkodowania od innych uczestników porozumienia ograniczającego konkurencję.

Kancelaria Prawna Skarbiec