Nowe przepisy precyzują wreszcie, że RIO też mają dostęp do dokumentacji pracowniczej. A gdy kontrolowany nadal jej nie będzie chciał udostępniać, to informacji o opłacaniu składek udzieli ZUS.
Proces legislacyjny nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych jeszcze się nie skończył (brakuje podpisu prezydenta, ale Senat przyjął ją bez poprawek), a już zdążyła być przedmiotem wielu drobiazgowych analiz. Wszystko dlatego, że przewiduje rewolucyjne zmiany zakresu zadań izb, m.in. dotyczące sprawowanego nadzoru i kontroli nad jednostkami samorządu terytorialnego i innymi podmiotami korzystającymi ze środków publicznych w określonym ustawowo zakresie. Okazuje się jednak, że dokonuje zmian towarzyszących, co prawda o mniejszej randze, ale również istotnych. Chodzi o przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych, których przestrzeganie jest także kontrolowane przez RIO. Dotychczasowe przepisy pozostawiały bowiem pewne wątpliwości, czy izba ma np. dostęp do danych zgromadzonych na kontach płatników. Zdarzało się czasem, że kontrolowany podmiot (płatnik) odmawiał dostępu do dokumentacji pracowniczej, w tym do danych dotyczących kwot i terminów opłacania składek. Zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych pozwolą izbom zwrócić się o takie informacje bezpośrednio do ZUS, który będzie musiał je przekazać.
Nie tylko jednostki samorządowe
Izby sprawują nadzór nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego oraz kontrolę gospodarki finansowej i zamówień publicznych:
wjednostek samorządu terytorialnego;
wzwiązków metropolitalnych;
wzwiązków międzygminnych;
wstowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów;
wzwiązków powiatów;
wzwiązków powiatowo-gminnych;
wstowarzyszeń powiatów;
wsamorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych;
winnych podmiotów w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Regionalne izby obrachunkowe kontrolują więc nie tylko jednostki publiczne, ale nawet podmioty prywatne, o ile wykorzystują publiczne środki – w tym przypadku dotacje przyznane przez jednostki samorządowe. W ramach tej kontroli izby mają prawo zbadać także, czy odprowadzano składki za ubezpieczonych, jeśli w ramach dotacji firma deklarowała np. zatrudnienie nowego pracownika. Nie można również wykluczyć, że błędów i zaniechań w realizowaniu przepisów ubezpieczeniowych dopuszczała się także jednostka publiczna. Można to stwiedzić, analizując chociażby protokoły pokontrolne sporządzane przez poszczególne izby.
Pojawiły się obawy, czy zezwolenie RIO na bezpośredni dostęp do kont płatników nie oznacza zbytniego wzmocnienia ich znaczenia kosztem idei samorządności. Z konta płatnika można bowiem uzyskać informacje o wysokości zarobków osób u niego zatrudnionych. Obawy były o tyle uzasadnione, że próżno szukać oficjalnego uzasadnienia takiej zmiany. Dodatkowo izby otrzymały więcej uprawnień. Zmieniony art. 8 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych zezwala im m.in. na dostęp do dokumentacji związanej z zatrudnieniem pracowników kontrolowanych jednostek. Jak uspokaja jednak nasz ekspert, przepis ten w zasadzie tylko porządkuje dotychczasowy stan prawny i rozwiewa wątpliwości co do kompetencji RIO. Kontrolowane podmioty nie będą mogły już bowiem kwestionować uprawnień izb do żądania takich informacji, bo nawet w razie ich oporu RIO otrzyma odpowiednie dane z ZUS. Odbędzie to się dodatkowo z korzyścią dla postępowania – informacja o stanie konta płatnika pozwoli na błyskawiczną weryfikację, czy kontrolowany wywiązuje się ze swoich obowiązków rozliczeniowych. [ramka]
Na ocenę trzeba poczekać
Ustawa oczekuje na podpis prezydenta i można się spodziewać, że nie zostanie przez niego zakwestionowana. Nowy przepis zmieniający ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych zacznie jednak obowiązywać dopiero po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw, więc prawdopodobnie nastąpi to w październiku tego roku. Na odpowiedź na pytanie, czy znowelizowane przepisy rzeczywiście ułatwiły izbom wypełnianie zadań, przyjdzie nam wobec tego jeszcze poczekać.
Więcej uprawnień dla inspektorów
Art. 8 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych
1. W związku z wykonywaną kontrolą inspektorzy mają prawo:
1) (nowe brzmienie) żądania niezbędnych informacji dotyczących działalności kontrolowanych jednostek, w szczególności ich gospodarki finansowej z zakresu realizacji budżetu, w tym ich przedkładania na nośnikach elektronicznych;
1a) (nowa regulacja) dostępu do baz danych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej;
2) wstępu na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolowanych;
3) wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi, łącznie z kontrolą stanu kasy;
4) wglądu w dokumentację związaną z gospodarką środkami rzeczowymi;
5) wglądu w dokumentację związaną z gospodarką finansową kontrolowanej jednostki;
6) zabezpieczania dokumentów i innych dowodów;
7) wglądu w indywidualną dokumentację podatkową podmiotów ponoszących ciężary publiczne na rzecz jednostek samorządu terytorialnego;
8) (nowe brzmienie) dostępu do dokumentacji związanej z zatrudnieniem pracowników kontrolowanych jednostek;
9) (nowe brzmienie) sporządzania lub zlecania sporządzania niezbędnych do kontroli kopii, odpisów, zestawień lub wydruków dokumentów, a także wyciągów z dokumentów, w tym sporządzanych na nośnikach elektronicznych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.
2. (nowe brzmienie) W sprawach dotyczących przedmiotu kontroli pracownicy jednostki kontrolowanej są obowiązani do terminowego udzielenia inspektorowi wyjaśnień ustnych lub pisemnych w zakresie wynikającym z powierzonych im czynności służbowych, a także sporządzenia niezbędnych do kontroli kopii, odpisów, zestawień lub wydruków dokumentów, a także wyciągów z dokumentów, w tym sporządzanych na nośnikach elektronicznych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.
Podstawa prawna
Ustawa z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 561).
Ustawa z 8 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych oraz niektórych innych ustaw (w dniu oddawania numeru do druku ustawa nie została jeszcze podpisana przez prezydenta i nie została ogłoszona w Dzienniku Ustaw).
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
