O ile prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, to zasiłek macierzyński mogą otrzymać także osoby na zleceniach i samozatrudnione.

Urlop macierzyński to przerwa w pracy związana z urodzeniem dziecka, natomiast zasiłek - świadczenie pieniężne przysługujące osobom ubezpieczonym.

Komu przysługuje urlop macierzyński? Urlop macierzyński przysługuje przede wszystkim kobiecie zatrudnionej na etacie, która:

  • urodziła dziecko;
  • adoptowała lub przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) dziecko w wieku do 7. roku życia - w szczególnych sytuacjach do 10. roku życia.

Kobieta zatrudniona na umowę o pracę na czas określony może wykorzystać pełen wymiar urlopu, o ile przypada on całkowicie w czasie trwania umowy. Jeżeli umowa miałaby ulec rozwiązaniu już w trakcie korzystania z urlopu, to matce i tak przysługuje zasiłek macierzyński w pełnym wymiarze. Z kolei jeżeli umowa uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, z mocy prawa jest przedłużana do dnia porodu i kobiecie również przysługuje zasiłek do końca urlopu (jednak bez prawa do samego urlopu).

Ile trwa urlop macierzyński? Urlop macierzyński przysługuje w wymiarze:

  • 20 tygodni - gdy jedno dziecko urodzi się lub zostanie przysposobione,
  • 31 tygodni - gdy dwoje dzieci urodzi się lub zostanie przysposobione,
  • 33 tygodni - gdy troje dzieci urodzi się lub zostanie przysposobione,
  • 35 tygodni - gdy czworo dzieci urodzi się lub zostanie przysposobione,
  • 37 tygodni - gdy pięcioro i więcej dzieci urodzi się lub zostanie przysposobione.

Urlop macierzyński można wykorzystać także częściowo przed przewidywaną datą porodu – co najmniej 2 tygodnie przed terminem i w sumie nie więcej niż 6 tygodni samego urlopu macierzyńskiego. Wtedy po porodzie przysługuje reszta urlopu niewykorzystanego przed porodem.

Matka musi po porodzie obowiązkowo wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jeśli po tym czasie nie zdecyduje się już dalej korzystać z urlopu (w całości lub części), zatrudniony ojciec dziecka może wykorzystać 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka. Jest to tzw. urlop tacierzyński. Ojciec ma prawo do urlopu macierzyńskiego także wtedy, gdy matka jest w szpitalu, jeśli wcześniej wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Także w razie śmierci matki w trakcie urlopu macierzyńskiego, ojcu przysługuje prawo do niewykorzystanej części urlopu. Oddzielnie ojcu przysługuje także urlop ojcowski - tutaj dowiesz się o nim więcej>>

Dla kogo zasiłek macierzyński? Zasiłek macierzyński także jest związany z urodzeniem lub przysposobieniem dziecka, ale jest to świadczenie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych rodzicom, jeśli dziecko (dzieci) urodziło się w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Świadczenie jest wypłacane matce lub ojcu przebywającym na urlopie:

  • macierzyńskim - od 20 do 37 tygodni,
  • tacierzyńskim - za część urlopu macierzyńskiego, której nie wykorzystała matka dziecka,
  • rodzicielskim - za 32 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia jednego dziecka, i 34 tygodnie w przypadku urodzenia lub przysposobienia dwójki lub więcej dzieci,
  • ojcowskim - za 14 dni trwania tego urlopu, niezależnie od liczby urodzonych dzieci.

Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego pracownika to przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop albo - przy krótszym okresie ubezpieczenia - pełnych miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

Jakie dokumenty trzeba złożyć, aby otrzymać zasiłek macierzyński, dowiesz się tutaj>>

Wysokość zasiłku macierzyńskiego w przypadku urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego jest uzależniona od deklaracji matki, na jaki czas chce go otrzymywać:

  • 100 proc. podstawy wymiaru - przysługuje, jeżeli kobieta nie zamierza skorzystać z urlopu rodzicielskiego; 100 proc. zasiłku przysługuje przez cały okres urlopu macierzyńskiego;
  • 80 procent podstawy wymiaru - przysługuje, jeżeli kobieta po urodzeniu dziecka będzie wnioskowała o urlop rodzicielski; wniosek musi złożyć nie później niż 21 dni po porodzie; 80 proc. podstawy wymiaru przysługuje podczas urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego;
  • 60 procent podstawy wymiaru - przysługuje, jeżeli kobieta przekroczy 21-dniowy termin złożenia wniosku o urlop rodzicielski; 100 proc. zasiłku przysługuje podczas urlopu macierzyńskiego, a 60 proc. podczas urlopu rodzicielskiego.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego przysługującego ojcu w trakcie urlopu ojcowskiego wynosi 100 proc. wynagrodzenia lub przychodu, będącego podstawą wymiaru składek ubezpieczeniowych.

Zasiłek macierzyński na zleceniu. Podstawowym warunkiem pobierania zasiłku macierzyńskiego jest więc podleganie ubezpieczeniu chorobowemu. W przypadku umowy o pracę ma ono charakter obowiązkowy, a przy umowie zlecenia dobrowolny.

Zasiłek macierzyński zostanie przyznany kobiecie na zleceniu, jeśli była ubezpieczona w dniu porodu, czyli była wtedy zatrudniona na podstawie umowy zlecenia. Jeśli umowa wygaśnie przed urodzeniem się dziecka, prawo nie chroni kobiety - nie przysługuje jej więc zasiłek. Kobieta może otrzymać wtedy kosiniakowe - zobacz, co musi zrobić>> Natomiast jeśli umowa wygaśnie już po urodzeniu dziecka - wypłatę świadczenia za pracodawcę przejmuje ZUS.

Przy umowie zlecenia nie obowiązuje okres wyczekiwania - kobieta zatrudniona na zleceniu otrzyma zasiłek macierzyński od pierwszego dnia ubezpieczenia. A to oznacza, że wystarczy, aby osoba wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia i zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego urodziła dziecko, a otrzyma zasiłek macierzyński bez względu na długość okresu, w jakim opłacała składki.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi średnia podstawa wymiaru składki chorobowej z 12 pełnych miesięcy poprzedzających miesiąc porodu, czyli średnie wynagrodzenie brutto z umowy zlecenia z ostatniego roku. Jeśli umowa trwała krócej niż rok, średnia uwzględnia tylko miesiące, gdy umowa była rzeczywiście wykonywana lub wynagrodzenie brutto z jednego miesiąca, gdy umowa zawarta została tylko miesiąc przed porodem.

Zasiłek macierzyński na samozatrudnieniu. Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje także osobom prowadzącym działalność gospodarczą, które podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu - świadczenie przyznawane jest jednak według innych zasad niż w przypadku zlecenia.

Akcja ZUS przeciw przedsiębiorczym matkom: ZUS żąda korekty dokumentów i zwrotu zasiłku za lata wstecz>>

Kobieta prowadząca działalność krócej niż 12 miesięcy i opłacająca składki przewyższające ustawowe minimum początkowo otrzymuje zasiłek w minimalnej wysokości, który jest powiększany o 1/12 za każdy miesiąc opłacania składek przypadający przed nabyciem prawa do świadczenia. Tak więc matka, która prowadziła działalność 3 miesiące i opłacała podwyższone składki otrzymuje zasiłek w wysokości 60 proc. średniego prognozowanego wynagrodzenia oraz 3/12 podwyższonej składki. By uzyskać zasiłek w pełnej wysokości, odpowiadającej podwyższonej składce, będzie musiała opłacać wyższe składki ubezpieczeniowe przez 12 miesięcy przed porodem.

Ponadto ubezpieczone pobierające zasiłek macierzyński w wysokości nieprzekraczającej kwoty świadczenia rodzicielskiego w wysokości 1 tys. zł, prowadzące jednocześnie działalność gospodarczą, są zwolnione z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne.