Przez kilka lat prowadziłem samodzielną firmę i zatrudniałem kilka osób. Działalność nie przynosiła zysków, więc ją zakończyłem. Trudności finansowe spowodowały jednak powstanie dużych długów wobec ZUS. Obawiając się egzekucji, podarowałem swoje mieszkanie córce. Od znajomego prawnika dowiedziałem się, że ZUS może w tej sytuacji wystąpić z powództwem o uznanie darowizny za bezskuteczną. Czy to prawda?
W zasadzie tak. Powództwo takie, zwane również skargą pauliańską, pozwala w drodze sądowego wyroku na uznanie za bezskuteczną wobec wierzyciela czynności dłużnika polegającej na wyzbyciu się majątku, jeśli przez to udaremniona zostałaby bądź znacznie ograniczona egzekucja. W myśl art. 527 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Swego czasu sporne było to, czy w drodze skargi pauliańskiej chroniącej zobowiązania cywilnoprawne dopuszczalna jest ochrona zobowiązań publicznoprawnych, takich jak np. składki ZUS. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem w orzecznictwie jest to dopuszczalne w drodze analogii.
Przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z 1 czerwca 2011 r., sygn. akt II CSK 513/10, przyjął, że należy uznać za dopuszczalne wykorzystanie skargi pauliańskiej w drodze analogii jako środka ochrony wierzytelności publicznoprawnych. W orzecznictwie pojawił się jednak również pogląd odmienny, wyłączający możliwość korzystania z tej instytucji w odniesieniu do zobowiązań publicznoprawnych. Tak stwierdził np. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 września 2009 r., sygn. akt I FSK 911/08. Przyjął w nim, że skarga pauliańska jest instytucją prawa cywilnego, służy więc ona jedynie ochronie wierzytelności cywilnoprawnych, a takiego charakteru nie mają publicznoprawne wierzytelności przysługujące Skarbowi Państwa z tytułu zobowiązań podatkowych. Analiza orzecznictwa pozwala na stwierdzenie, że pierwszy pogląd dopuszczający stosowanie skargi pauliańskiej do zobowiązań publicznoprawnych jest dominujący. Co więcej, ZUS coraz częściej korzysta z tej instytucji w celu zabezpieczenia swoich należności.
W opisanej sytuacji wobec dokonania darowizny na rzecz osoby bliskiej to po stronie ZUS byłoby wykazanie, że dłużnik stał się na skutek tego niewypłacalny w ogóle bądź w znacznym stopniu. Jednocześnie zaistniałyby przesłanki ułatwiające ZUS dochodzenie zgłoszonego roszczenia. Po pierwsze, jeżeli wskutek czynności prawnej (darowizny) dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli (ZUS) uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku (córka), domniemywa się, że wiedziała ona, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. ZUS nie musi już więc udowadniać, że córka działała ze świadomością ucieczki ojca spod egzekucji ZUS. Po drugie, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, istnieje domniemanie, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Tak samo, gdyby dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Nie można zatem wykluczyć, że ZUS zechce odzyskać niezapłacone składki, występując z powództwem przeciwko córce dłużnika.
Podstawa prawna
Art. 527–531 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).