Firmy uczestniczące w procesie przejścia zakładu pracy mogą się spodziewać szybkich i częstszych kontroli. Wszystko za sprawą zmian w prawie, które spowodowały, że oszustwa z tym związane są łatwiejsze do wykrycia
Od 1 marca tego roku płatnicy wyrejestrowujący pracowników z ubezpieczeń z powodu ich przejścia do innego pracodawcy w trybie art. 231 kodeksu pracy (dalej: k.p.) będą musieli wykazać w dokumentach specjalny kod (800) – pisaliśmy o tym szerzej w DGP nr 42 z 1 marca 2017 r. Zmiana ta wynika z nowelizacji przepisów wykonawczych do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ma na celu przeciwdziałanie outsourcingowi pracowników. Proceder ten, o którym głośno od kilku lat, polega na fikcyjnym przejęciu ubezpieczonych przez inną firmę (płatnika), mimo że tak naprawdę nadal pracują u starego pracodawcy. Ma to na celu zmniejszenie kosztów pracowniczych.
Dzięki nowym przepisom płatnicy (nowy i stary) nie ukryją już wyrejestrowania i ponownego zarejestrowania pod szerokim pojęciem „inne przyczyny”, tak jak to odbywało się dotychczas. Niewiele jednak się mówi, jak ZUS wykorzysta wiedzę o outsourcingu i w jaki sposób przełoży ją na działanie. Sam fakt przejęcia pracowników jest przecież jak najbardziej zgodny z prawem. Zapytaliśmy więc o to ZUS, a ten poinformował nas, że taki mechanizm będzie stanowił jedno ze wskazań do kontroli. Jeśli w jej trakcie lub w wyniku postępowania wyjaśniającego okaże się, że przejście pracowników na inną firmę było fikcyjne, ZUS wyda decyzję stwierdzającą, że płatnikiem mimo wszystko jest firma, która ubezpieczonych wyrejestrowała. [ramka]
Jak to będzie wyglądało w praktyce?
Zakład określi, kto jest płatnikiem
ZUS zapowiedział, że przejęcie pracowników w trybie art. 231 k.p. spowoduje, że płatnicy (stary i nowy) mogą spodziewać się kontroli. Nie oznacza to jednak, że każdy, kto wykaże w dokumentach do ZUS kod 800, od razu powita w swojej firmie kontrolerów, jednak powinien się z taką ewentualnością liczyć. Nie ma przy tym tak naprawdę znaczenia, czy składki będą płacone regularnie, czy też nowy płatnik będzie miał zaległości – można się jedynie domyślać, że zadłużenie może kontrolę przyspieszyć. Dotychczas oszustwa związane z outsourcingiem wychodziły na jaw najczęściej wtedy, gdy nowy podmiot nie płacił składek, co wzbudzało czujność ZUS.
ZUS w trakcie kontroli może oczywiście sprawdzić przestrzeganie wszystkich przepisów ubezpieczeniowych, przede wszystkim jednak zweryfikuje, czy przejście pracowników do drugiego pracodawcy nie było fikcyjne. Jeśli się okaże, że tak naprawdę nic się nie zmieniło w sytuacji ubezpieczonych i są zatrudniani nadal przez starego płatnika – wyda stosowne decyzje. Może w nich stwierdzić, że dany ubezpieczony podlega ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia nie u nowego płatnika, ale wciąż u starego.
Posiadanie takiego uprawnienia przez ZUS nie powinno już budzić wątpliwości – w zakresie ustawowej działalności może on weryfikować podleganie (niepodleganie) ubezpieczeniom społecznym. ZUS realizuje to prawo np. poprzez stwierdzanie fikcyjnego zatrudnienia (najczęściej dotyczy to kobiet zgłoszonych do pracowniczego ubezpieczenia w ciąży) i przez to niepodleganie ubezpieczeniom z tytułu istnienia stosunku pracy łączącego daną osobę z firmą. Mimo że sądy dość rzadko dostrzegają tę fikcyjność i niechętnie przyznają ZUS rację w tych przypadkach, to jednak nie kwestionują samego uprawnienia ZUS do wydawania takich decyzji.
!ZUS może wydać decyzję, w której stwierdzi, że płatnikiem dla ubezpieczonych nadal jest ich stary pracodawca, a nie firma, która ich przejęła.
Podobnie będzie zapewne w przypadku wykrycia fikcyjnego przejścia pracowników do innego podmiotu. Raczej nie przekonają sądu, a tym bardziej ZUS, argumenty, że skoro płatnik ubezpieczonych wyrejestrował, a drugi zarejestrował, to ZUS powinien taki stan rzeczy przyjąć jako prawdziwy. Trzeba bowiem pamiętać, że obowiązek ubezpieczenia z danego tytułu powstaje z mocy prawa – większość czynności płatników, w tym także zarejestrowanie i wyrejestrowanie ubezpieczonych, to czynności jedynie deklaratoryjne, potwierdzające powstały stan prawny. Najwyraźniej widać to na przykładzie nawiązania stosunku pracy – nawet gdy pracodawca nie zgłosi pracownika do ZUS, to i tak obowiązek ubezpieczenia powstaje, a ZUS może domagać się od płatnika zaległych składek wraz z odsetkami.
Nawet pięć lat wstecz
Ustalenie przez ZUS właściwego płatnika będzie oznaczało dla niego konieczność zapłaty składek. Obowiązek ich uregulowania jest związany z płatnikiem, a nie z ubezpieczonym. Nawet jeśli składki zostały w jakiejś części zapłacone przez nowego zgłoszonego płatnika, co do którego ZUS zdecydował, że nie jest jednak płatnikiem dla ubezpieczonych, to i tak całość składek wraz z odsetkami powinien zapłacić stary płatnik. A to może być niemała suma, zwłaszcza że ZUS może zażądać składek nawet za pięć lat wstecz.
Nowy płatnik zaś w takiej sytuacji, jeśli jakieś składki zapłacił, będzie miał nadpłatę na koncie, której zwrotu będzie mógł się domagać na ogólnych zasadach.
Stanowisko ZUS z 13 marca 2017 r. w sprawie przejęcia ubezpieczonych przez inny podmiot
Dzięki wprowadzeniu nowego kodu wyrejestrowania ZUS będzie wiedział, że zakończenie dotychczasowego stosunku pracy ubezpieczonego nastąpiło w związku z przejęciem zakładu pracy lub jego części przez inny podmiot. Taka informacja umożliwia zakładowi dokonywanie analizy zmian dla ubezpieczonych w sferze ubezpieczeń społecznych wynikających z przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę.
Mechanizm tzw. outsourcingu pracowniczego opierał się na niewłaściwym wykorzystaniu art. 231 kodeksu pracy, zatem możliwość identyfikacji podmiotów przekazujących zakład pracy lub jego część pozwoli na monitorowanie przepływu pracowników w tym trybie i wyodrębnienie obszaru występowania potencjalnych nieprawidłowości. Według wewnętrznych założeń, jakie opracowuje obecnie ZUS, opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne stanowić będzie jedną z kilku przesłanek wszczęcia kontroli płatników składek.
W przypadku stwierdzenia przez ZUS w toku kontroli bądź postępowania wyjaśniającego, że mimo powołania się na art. 231 kodeksu pracy dla ubezpieczonych nie zmienił się płatnik składek, będzie on ustalany przez zakład.
Podstawa prawna
Art. 231 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.).
Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 222 ze zm.).
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).