Dzisiaj przedstawiamy szóstą część komentarza do ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.; dalej: ustawa).
Artykuły 58–65 ustawy regulują zasady gospodarowania środkami zgromadzonymi w Funduszu Rezerwy Demograficznej. W przeciwieństwie do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych FRD przeznaczony jest jedynie na wypłatę świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Posiada osobowość prawną, ma więc zdolność do bycia podmiotem praw oraz obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych oraz zdolność dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Działa przez swój organ, którym jest ZUS, który zarządza jego środkami.
Celem utworzenia FRD miało być gromadzenie środków pieniężnych na wypłatę emerytur, gdy budżet nie będzie w stanie ich pokryć. Miał on zatem zagwarantować stabilność i płynność finansową systemu emerytalnego i uzupełnienie niedoborów wynikających z przyczyn demograficznych. Mimo że w założeniu środki z tego funduszu miały być wykorzystane dopiero wtedy, gdy liczba pobierających świadczenia emerytalne przewyższy liczbę pracujących i opłacających składki na ubezpieczenia, to jednak w praktyce zdarzało się, iż środki z FRD były przesuwane do FUS na wypłatę bieżących emerytur.
FRD jest zasilany przede wszystkim środkami pochodzącymi z prywatyzacji mienia skarbu państwa. Nie może zaciągać pożyczek lub kredytów. Lokując swoje środki, musi przestrzegać określonych przez ustawodawcę zasad. Z jednej strony lokata powinna zapewniać zachowanie maksymalnego bezpieczeństwa lokowanych środków, a z drugiej dochodowość, czyli osiąganie maksymalnie wysokich zysków. Do 31 grudnia 2001 r. lokowanie środków FRD było możliwe wyłącznie w bonach i obligacjach skarbowych oraz innych papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa. W obecnym brzmieniu przepis dopuszcza możliwość gromadzenia środków z wykorzystaniem innych dostępnych na rynku finansowym instrumentów. Ustawa zarząd FRD powierzyła ZUS, ale gdy stan funduszu przekroczy 250 mln zł, ZUS może powierzyć zarząd środkami zewnętrznemu podmiotowi.
Artykuł 66 z kolei nadaje ZUS osobowość prawną. Zakład nie jest organem administracji rządowej, ale nabył status organu administracji publicznej. Nadzór nad działalnością ZUS sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. Nie dotyczy to jednak indywidualnych spraw, w których ZUS wydaje decyzje administracyjne. Te podlegają bowiem kontroli sądów powszechnych, a w ograniczonym zakresie – sądów administracyjnych.
Artykuł 67 statuuje strukturę organizacyjną ZUS. Składają się na nią centrala oraz terenowe jednostki organizacyjne, które mają prawo do wydawania decyzji w sprawach indywidualnych.
Artykuł 68 z kolei określa zadania ZUS, którymi są przede wszystkim realizacja obowiązków wynikających z ustaw ubezpieczeniowych. ZUS m.in. pobiera składki i wypłaca świadczenia, kontroluje prawidłowość wykonywania zadań przez płatników i zarządza środkami z funduszów ubezpieczeniowych.
Na ZUS nałożono też obowiązki w zakresie zapobiegania niezdolności do pracy ubezpieczonych. ZUS m.in. zleca opracowania naukowe na ten temat, a przede wszystkim kieruje ubezpieczonych na turnusy rehabilitacyjne. Skierowanie przysługuje chorym, którzy mimo zagrożenia stałą utratą zdolności do pracy wciąż rokują jej odzyskanie. Trzeba jednak pamiętać, że skierowania na turnus nie można domagać się na drodze sądowej. ZUS nie wydaje w takich wypadkach decyzji, którą można by zaskarżyć do sądu.
ZUS wykonuje zadania określone nie tylko w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, lecz także w innych ustawach, do czego zobowiązuje go art. 71. ZUS m.in. pobiera i egzekwuje składki na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przede wszystkim zaś wypłaca świadczenia określone innymi ustawami.
Artykuł 71a wywołuje wiele problemów dowodowych w trakcie postępowania przed sądem wszczętego z odwołania ubezpieczonego albo płatnika od decyzji. Otóż na jego mocy ZUS może przesyłać decyzje i pisma listem zwykłym. W razie sporu nie może więc udowodnić daty i samego doręczenia decyzji. A to oznacza, że teoretycznie odwołanie może być wniesione wiele miesięcy, a nawet lat po otrzymaniu decyzji, gdy została ona wysłana listem zwykłem, bo ZUS nie będzie w stanie wskazać przed sądem rzeczywistej daty doręczenia.
Artykuł 72 określa organy ZUS, do których należą prezes, zarząd i rada nadzorcza. Kolejne artykuły precyzują ich zadania. I tak prezes kieruje działalnością zakładu i reprezentuje go na zewnątrz. Do niedawna przepisy nakazywały przeprowadzenie otwartego konkursu na to stanowisko, a wybranego kandydata powoływał prezes Rady Ministrów na wniosek ministra. Od 2016 r. przepisy te już nie obowiązują i obecnie konkursu się nie przeprowadza.
Nadal jednak przeprowadza się konkursy na wolne stanowiska pracy w zakładzie w trybie określonym w art. 74a–74g. Zarówno ogłoszenie o naborze, jak i lista kandydatów spełniających wymagania formalne oraz informacja o wyniku rekrutacji muszą być opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej oraz wywieszone w jednostce ZUS, która prowadziła nabór.
Artykuł 74 określa obowiązki zarządu ZUS, który wykonuje czynności niezastrzeżone dla prezesa zakładu, w szczególności zaś kieruje gospodarką finansową ZUS i zarządzanych przez niego funduszy.
Z kolei z art. 75 wynikają obowiązki rady nadzorczej, która kontroluje działania zarządu. Podobnie jak prezes, jej członkowie są powoływani przez prezesa Rady Ministrów. Rada w założeniu ma być ciałem zróżnicowanym, a jego członkowie mają reprezentować podmioty uczestniczące w szerokim rozumieniu w systemie ubezpieczeń społecznych. Dlatego też oprócz strony rządowej w skład wchodzą przedstawiciele pracodawców, pracowników oraz emerytów (rencistów).
Źródła przychodów ZUS zostały wskazane w art. 76. Trzeba odróżnić je od przychodów FUS, a więc funduszu, do którego wpływają składki i z którego wypłacane są świadczenia. ZUS ma prawo jedynie do wynagrodzenia za obsługę FUS, które jest określone w ustawie budżetowej.
W art. 77 zostały określone wydatki ZUS. Ponownie trzeba zwrócić uwagę, że wydatki ZUS to nie są wydatki FUS, i w ich zakres nie wchodzą żadne świadczenia. Przychody ZUS są przeznaczone na finansowanie działalności zakładu, w tym m.in. wynagrodzenia dla pracowników.
Na mocy art. 79a nadano pracownikom ZUS status funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu przepisów karnych. Zasada ta nie obowiązuje, gdy pełnią jedynie funkcje usługowe.
TYDZIEŃ Z KOMENTARZAMI – baza publikacji
Dotychczas w tygodniku Kadry i Płace komentowaliśmy m.in. ustawy:
● z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
● z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
● z 16 kwietnia 20 04 r. o czasie pracy kierowców
● z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
● z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych
● z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
● z 13 kwietnia 2007 r. o PIP
● z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
● z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
w z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
Przeoczyłeś tygodnik? Znajdziesz go w wydaniach dgp na www.edgp.gazetaprawna.pl