Specjalnie dla czytelników DGP specjaliści resortu pracy wyjaśniają sporne kwestie związane z wprowadzeniem od stycznia 2017 roku gwarantowanej stawki 13 zł za godzinę dla zleceniobiorców.
Możliwe potrącenia z wynagrodzenia
Czy jeśli pracodawca teoretycznie ustali, że płaci zatrudnionemu 13 zł za godzinę, ale potrąci z tego wynagrodzenia np. karę umowną za spóźnienie lub przewidzianą w umowie opłatę za wypożyczenie sprzętu do pracy (należącego do zleceniodawcy) lub odzieży do pracy (np. munduru dla pracownika ochrony), to czy zapewni on wypłatę minimalnej stawki godzinowej?
Przepisy ustawy nie wyłączają możliwości dokonania potrącenia wierzytelności przysługujących zleceniodawcy lub usługodawcy z wierzytelnością przysługującą zleceniobiorcy lub usługobiorcy z tytułu wynagrodzenia, zatem należy przyjąć, że – w świetle ustawy – jest ono dopuszczalne
W przypadku umów, o których mowa w art. 734 i art. 750 k.c. (umowa-zlecenia i umowa o świadczenie usług – przyp. red.), wykonywanych przez przyjmującego zlecenie lub świadczącego usługi, wysokość wynagrodzenia powinna być ustalona w umowie w taki sposób, aby za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług nie była niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej (art. 8a ust. 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 1265). W przypadku gdy wysokość wynagrodzenia ustalonego w umowie nie zapewnia przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi otrzymania za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług wynagrodzenia w wysokości co najmniej minimalnej stawki godzinowej, przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi przysługuje wynagrodzenie w wysokości obliczonej z uwzględnieniem minimalnej stawki godzinowej (ust. 2). Wypłaty wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej dokonuje się w formie pieniężnej (art. 8a ust. 5 ustawy).
Dokonując analizy powyższych regulacji w kontekście prawa cywilnego, należy przede wszystkim wskazać, że w celu wykonania zobowiązania, a więc zaspokojenia interesu wierzyciela i zwolnienia się z długu, dłużnik powinien spełnić świadczenie. Jest to równoznaczne z wygaśnięciem zobowiązania.
Sposób wykonania zobowiązania określa art. 354 k.c. Zgodnie z tym przepisem, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (par. 1). Przepis ten wskazuje reguły zachowania, które powinien respektować dłużnik. Są to zarazem kryteria, według których dokonywana będzie ocena należytego wykonania zobowiązania. Naruszenie tych reguł może bowiem wywołać jego odpowiedzialność za powstałą szkodę (art. 471, 486 k.c.).
Z regulacji tej wynika przede wszystkim obowiązek dłużnika wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią. Chodzi tu o wszelkie powinności, jakie na dłużnika nakłada zdarzenie, które kreuje zobowiązanie (np. umowa, orzeczenie sądu, przepis prawny) oraz nakazy wyznaczone przez normy prawne, właściwe dla danego zdarzenia. W odniesieniu do umów, o których mowa w art. 8a ust. 1 ustawy, powinnością dłużnika (zleceniodawcy lub usługodawcy), wynikającą z treści umowy oraz przepisów prawa będzie uiszczenie wynagrodzenia należnego wierzycielowi (zleceniobiorcy lub usługobiorcy) w wysokości nie niższej niż wysokość minimalnej stawki godzinowej za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług (art. 8a ust. 1–2 ustawy). Kolejny przepis dodatkowo precyzuje, iż wynagrodzenie to ma być wypłacone w pieniądzu.
Niezależnie od tego, art. 8a ust. 4 ustawy stanowi, że przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej albo przenieść prawa do tego wynagrodzenia na inną osobę. Powyższa regulacja ma charakter przepisu szczególnego, wyłączającego możliwość dokonania – w stosunku do wynagrodzenia w wysokości nie niższej niż wysokość minimalnej stawki godzinowej za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług – następujących czynności prawnych:
a) zwolnienia się dłużnika z zobowiązania przez spełnienie innego świadczenia – art. 453 k.c.
b) zastosowania instytucji odnowienia – art. 506 k.c.
c) zwolnienia dłużnika z długu – art. 508 k.c.
Ponadto, zgodnie z art. 498 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (par. 1 k.c.). Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (par. 2). Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie to ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.).
Przepisy ustawy nie wyłączają możliwości dokonania potrącenia wierzytelności przysługujących zleceniodawcy lub usługodawcy z wierzytelnością przysługującą zleceniobiorcy lub usługobiorcy z tytułu wynagrodzenia, zatem należy przyjąć, że – w świetle przepisów ustawy – jest ono dopuszczalne.
Jednocześnie należy pamiętać, że zgodnie z przepisami k.c. strony zawierające umowę mogą ukształtować stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531). Ponadto, w myśl art. 58 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy; nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Mając na uwadze powyższe, określona na podstawie przepisów przedmiotowej ustawy wysokość minimalnej stawki godzinowej stanowi kwotę przysługującą zleceniobiorcy za każdą godzinę wykonanego zlecenia lub świadczonych usług, podlegająca opodatkowaniu i oskładkowaniu, a także ewentualnym potrąceniom.
Dopuszczalna umowa nieodpłatna
Art. 735 k.c. przewiduje możliwość zawierania zleceń bez wypłaty wynagrodzenia (przyjmujący zlecenie może zobowiązać się, że wykona je bezpłatnie). Czy po wejściu w życie nowelizacji w sprawie 13-złotowej stawki możliwe będzie nadal zawieranie takich umów, czy też – nawet jeśli strony ustalą brak wynagrodzenia w umowie – zleceniobiorcy będzie należeć się minimalna stawka godzinowa?
Decydujące znaczenie mają w tym zakresie treść umowy oraz okoliczności towarzyszące jej zawarciu
Regulacją dotyczącą stosowania minimalnej stawki godzinowej objęte zostały określone umowy zlecenia (art. 734 kodeksu cywilnego) oraz umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 kodeksu cywilnego). Przepisy kodeksu cywilnego określające zasady kształtowania takich stosunków prawnych dopuszczają możliwość zawierania umów nieodpłatnych. Cechą charakterystyczną umowy zlecenia jest to, że może ona być – zależnie od woli stron – umową odpłatną lub nieodpłatną (odpłatność nie stanowi istotnego elementu treści tego kontraktu). Zgodnie z art. 735 par. 1 k.c. zasadą jest jednak odpłatność takiego zobowiązania. Zleceniobiorcy należy się stosowne wynagrodzenie, jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że zobowiązał się on wykonać je bez wynagrodzenia. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a wysokości płacy nie umówiono, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Umowa zlecenia ma charakter nieodpłatny tylko wówczas, gdy z niej samej lub z okoliczności wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia. Decydujące znaczenie mają więc w tym zakresie treść kontraktu oraz okoliczności towarzyszące jego zawarciu. Jednakże, w obu przypadkach, zwłaszcza przy ustalaniu okoliczności o nieodpłatności zlecenia, w istocie decyduje wola przyjmującego zlecenie. Wskazuje na to brzmienie przepisu zakładającego nieodpłatność zlecenia, gdy zleceniobiorca zobowiązał się wykonać je bez płacy.
Stawka dla rzeczywistych samozatrudnionych
Minimalna stawka godzinowa nie będzie należała się zleceniobiorcom lub świadczącym usługi, którzy prowadzą własną działalność gospodarczą, o ile zatrudniają kogoś na zleceniu lub na umowie o pracę. Czy chodzi o wszystkich ewentualnych zatrudnionych na zleceniu lub na umowie o pracę, czy też jedynie tych zatrudnionych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, tzn. czy jeśli np. serwisant IT, który ma własną działalność (serwis IT) jest zatrudniony na umowie o świadczenie usług (samozatrudniony) w firmie X zleci jakiemuś podmiotowi Y remont swojego mieszkania i będzie dla Y zleceniodawcą, to firma X nie musi mu już płacić co najmniej 13 zł za godzinę (bo zatrudnia kogoś na zleceniu)? Czy też nie musi płacić mu tylko jeśli zatrudni on na zlecenie osobę, która będzie również wykonywać serwis IT (bo zatrudnia osobę na zleceniu do zadań w ramach swojej działalności gospodarczej)?
Minimalna stawka obejmie osoby, które prowadzą działalność jednoosobowo i osobiście wykonują zadania wynikające z umowy
Przyjmującym zlecenie lub świadczącym usługi jest – w myśl ustawy – osoba fizyczna niewykonująca działalności gospodarczej, a także tzw. „samozatrudniony”, tj. osoba fizyczna wykonująca działalność gospodarczą niezatrudniająca pracowników lub niezawierająca umów ze zleceniobiorcami. Stosowaniem minimalnej stawki godzinowej objęte zostały osoby samozatrudnione, prowadzące działalność zarejestrowaną w Rzeczypospolitej Polskiej albo w państwie niebędącym państwem członkowskim Unii Europejskiej lub państwem Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Zgodnie z intencją ustawodawcy, ograniczenie kręgu osób prowadzących działalność gospodarczą, do których ma zastosowanie minimalna stawka godzinowa, do osób fizycznych niezatrudniających pracowników lub niezawierających umów ze zleceniobiorcami, ma na celu objęcie obowiązkiem zapewnienia minimalnej stawki godzinowej jedynie tzw. „osób samozatrudnionych”, tj. tych, które prowadzą działalność jednoosobowo i osobiście wykonują zadania wynikające z umowy.
W opinii Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w celu ustalenia obowiązku zapewnienia minimalnej stawki godzinowej zleceniodawca może wystąpić do zleceniobiorcy o przedstawienie informacji (oświadczenia) w zakresie statusu prowadzonej przez siebie działalności (tj. czy spełnia określone w ustawie warunki do zapewnienia minimalnej stawki godzinowej).