Zatrudnienie niani następuje na podstawie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (dalej: ustawa o opiece) w formie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, a nie kodeks pracy – jest to umowa uaktywniająca.
Przepisy ustawy o opiece wskazują, co umowa musi zawierać: strony umowy, cel i przedmiot umowy, czas i miejsce sprawowania opieki, liczbę dzieci pod opieką, obowiązki niani, wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty, czas, na jaki umowa została zawarta, warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Zatrudniając nianię, można liczyć na pewne preferencje w zakresie finansowania składek ubezpieczeniowych społecznych i zdrowotnych. Część składek jest opłacana przez ZUS, ale tylko od podstawy nie wyższej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zatrudniający rodzic musi natomiast opłacić składki od nadwyżki, tj. od tej części wynagrodzenia dla niani, która przekracza minimalne wynagrodzenie. W opisywanej sytuacji ZUS opłaci składki od kwoty 1850 zł (w 2017 r. już od 2000 zł), a rodzice od pozostałej części wynagrodzenia.
Aby uzyskać dofinansowanie, trzeba spełnić łącznie następujące warunki:
1) niania musi zostać zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego;
2) rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko powinni być zatrudnieni, świadczyć usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych lub prowadzą pozarolniczą działalność lub działalność rolniczą,
3) dziecko nie może być umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.
Pozostawania w zatrudnieniu uprawniającego do skorzystania z ulgi nie należy rozumieć dosłownie jako ciągłego świadczenia pracy. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa 42/13 zaakcentował, że „pozostawanie w zatrudnieniu nie musi oznaczać faktycznego (w danym momencie) świadczenia pracy i obejmuje również takie przypadki, kiedy faktycznie praca nie jest świadczona z uwagi na określone okoliczności. (...) O ile zatem w przypadku urlopu bezpłatnego trudno byłoby przyjąć, iż rodzic pozostaje w zatrudnieniu w rozumieniu ww. przepisu, to w przypadku pozostawania na zasiłku chorobowym, czy na świadczeniu rehabilitacyjnym, przyjęcie pozostawania w zatrudnieniu jest niewątpliwie uzasadnione”. Wynika z tego, że ewentualna choroba jednego lub obojga rodziców w okresie zatrudnienia niani nie spowoduje utraty preferencji w opłacaniu składek przez ZUS.
Podstawa prawna
Art. 50–51 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 157).