Osobom, które nie ukończyły 60 lat i nie udowodniły odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego, przysługuje zwiększenie renty z tytułu niezdolności do pracy za tzw. okresy hipotetyczne. Zasady ustalania tego zwiększenia mogą niedługo ulec zasadniczej zmianie.
Wprawdzie w ubiegłym tygodniu prezydent zawetował nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z FUS, która określa zasady ubiegania się o renty z tytułu niezdolności do pracy po 2009 roku (tzw. renty kapitałowe), jej los nie jest jednak jeszcze przesądzony. Weto prezydenta może zostać jeszcze przez Sejm odrzucone. Dlatego kontynuujemy nasz cykl omawiający nowe rozwiązania dotyczące rent kapitałowych.

Obecna wysokość renty

Obecnie wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od podstawy wymiaru świadczenia (wypadkowej zarobków oraz przeciętnych wynagrodzeń w latach wskazanych do jej ustalenia), aktualnie obowiązującej kwoty bazowej, a także od przebytych okresów składkowych, nieskładkowych, a niekiedy również okresów ubezpieczenia społecznego rolników. Przypomnijmy, że renta stanowi sumę następujących składników:
• 24 proc. kwoty bazowej (tzw. część socjalna świadczenia),
• po 1,3 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów składkowych (tzw. część należna za okresy składkowe),
• po 0,7 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów nieskładkowych (tzw. część należna za okresy nieskładkowe),
• po 1,3 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok przyjętych do ustalenia uprawnień okresów ubezpieczenia społecznego rolników (tzw. zwiększenie za okresy rolne).

Zwiększenie za okresy hipotetyczne

Aby niejako wynagrodzić osobie ubezpieczonej brak możliwości wypracowania odpowiednio długiego stażu pracy, przepisy dają możliwość zwiększenia renty za tzw. okresy hipotetyczne. Przysługuje ono, gdy osoba ubiegająca się o rentę nie udowodniła 25 lat składkowych oraz nieskładkowych i nie ukończyła 60 lat. Staż hipotetyczny to okres przypadający od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym przyszły rencista ukończyłby 60 lat. Okres ten uwzględnia się jednak tylko w rozmiarze nie większym niż brakujący do pełnych 25 lat składkowych i nieskładkowych, a liczy się go wskaźnikiem po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok. Przy obliczaniu renty również tzw. staż hipotetyczny ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Jak więc widać, część należna za okresy składkowe oraz uzupełniające ustalana jest przy zastosowaniu wskaźnika 1,3 proc., natomiast staż hipotetyczny - wskaźnikiem 0,7 proc. Wynika z tego, że w korzystniejszej sytuacji są oczywiście osoby, które mają na tyle długi staż pracy, aby nie było konieczne ustalanie okresu hipotetycznego.

Staż hipotetyczny w 2009 roku

Jak już poprzednio pisaliśmy, po 31 grudnia 2008 r. osoby urodzone w 1949 roku i później, które zgłoszą wniosek o przyznanie tego świadczenia w 2009 roku, 20 proc. renty będą miały wyliczone na nowych zasadach. Renta zostanie ustalona w wyniku podzielenia podstawy jej obliczenia przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat. Podstawą obliczenia renty będzie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata renty oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.
Przepisy regulujące nowe zasady ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy przewidują również zwiększenie świadczenia za okresy hipotetyczne. Wymiar tych okresów będzie jednak ustalany nieco inaczej niż dotychczas, a ponadto w inny sposób ZUS uwzględni je przy obliczeniu renty.
Zwiększenie za okresy rolne przy rencie obliczanej na nowych zasadach będzie - tak jak dotychczas - przysługiwało osobom, które nie ukończyły 60 roku życia. Podwyższeniu o 5 lat (do 30 lat) ulegnie natomiast staż składkowy i nieskładkowy, którego nieudowodnienie stworzy możliwość ustalenia zwiększenia renty. ZUS podwyższy podstawę obliczenia renty o iloczyn przeciętnej miesięcznej kwoty składki oraz pełnych miesięcy okresu brakującego do pełnych 30 lat składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku do dnia ukończenia wieku 60 lat.
Wzór obliczenia zwiększenia za okresy hipotetyczne do renty na nowych zasadach wygląda następująco:
ZH= PMKS x SH
gdzie:
ZH - oznacza zwiększenie podstawy obliczenia renty za okresy hipotetyczne,
PMKS - oznacza przeciętną miesięczną kwotę składki,
SH - oznacza sumę pełnych miesięcy brakujących do 30 lat składkowych i nieskładkowych (staż hipotetyczny).

Przeciętna kwota składki

Przeciętna miesięczna kwota składki będzie ustalana tak, jak przy ustalaniu zwiększenia renty za okresy rolne (pisaliśmy o tym w poprzednim numerze tygodnika) poprzez podzielenie podstawy obliczenia renty przez wyrażony w miesiącach i odpowiednio ustalony staż ubezpieczeniowy rencisty.
PRZYKŁAD: USTALENIE ZWIĘKSZENIA NA STARYCH ZASADACH
Barbara W., składając wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, miała 45 lat i udowodniła 21 lat składkowych i nieskładkowych. Przy obliczaniu renty ZUS uwzględnił jej więc 4 lata okresów hipotetycznych. Podstawa wymiaru świadczenia wyniosła 1879,98 zł. Część należna za okresy hipotetyczne wyniosła więc 52,64 zł (4 x 0,7 proc. x 1879,98 zł). Gdyby natomiast zainteresowana przepracowała 4 lata więcej, ZUS nie ustalałby dla niej stażu hipotetycznego, gdyż miałaby pełne 25 lat składkowych i nieskładkowych. Za dodatkowe cztery lata pracy część należna za okresy składkowe zwiększyłaby się o 97,76 zł (4 x 1,3 proc. x 1879,98 zł).
PRZYKŁAD: USTALENIE ZWIĘKSZENIA NA NOWYCH ZASADACH
Załóżmy, że Jan G. (urodzony 20 kwietnia 1952 r.) 6 kwietnia 2009 r. wystąpi o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. W dniu zgłoszenia wniosku będzie miał udowodnionych 16 lat składkowych i 2 lata nieskładkowe. Do pełnych 25 lat będzie mu więc brakowało 7 lat (84 miesiące). Ponieważ jednak okres, jaki upłynie od tej daty do ukończenia przez niego 60 lat, będzie wynosił 3 lata i 14 dni, przy ustalaniu wysokości renty ZUS przyjmie tylko 3 lata stażu ubezpieczeniowego (36 miesięcy). Zakładając, że przeciętna miesięczna kwota składki wyniesie w jego przypadku 950 zł, obliczenie zwiększenia za staż hipotetyczny do części renty (20 proc.) ustalanej na nowych zasadach będzie wyglądało następująco:
ZH = 950 zł x 36 = 34 200 zł (zwiększenie podstawy obliczenia renty za staż hipotetyczny).
Podstawa prawna
• Art. 62 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Art. 1 ustawy z 17 października 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - zawetowanej przez prezydenta, jej los zależy od tego, czy posłowie zdołają odrzucić weto.